Καθαρτικός "Οιδίπους"!

Το ταμπλό με τις καρέκλες!

ΑΝΗΦΟΡΙΖΟΝΤΑΣ για το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, το απόγευμα της Παρασκευής (21/6), είδα ένα μικρό σύνολο ανθρώπων, μια ομήγυρη, στα παρασκήνια. Ήταν ο κορυφαίος σκηνοθέτης του κόσμου Μπομπ Γουίλσον με μια παρέα… Η αδελφή μου δεν τον αναγνώρισε αμέσως και, όταν της πρότεινα να πάμε να χαιρετήσουμε τον Μπομπ, απάντησε: «Δεν είναι αυτός. Κάποιος πολιτικός είναι». «Αυτός είναι» επέμεινα. Αυτός ήταν, ο ίδιος, με σκούρο κοστούμι, λευκό πουκάμισο, χωρίς γραβάτα, χωρίς ηλικία, αιώνιος νέος, ολοζώντανος θρύλος, με διαπεραστικό βλέμμα. Τον καλωσόρισα κι εγώ και βγήκαμε σε αναμνηστική φωτογραφία! Μια ανθρώπινη στιγμή!

Προηγουμένως, είχα συναντήσει στο εστιατόριο-εντευκτήριο του θεάτρου τη δασκάλα μου, την Ελένη Βαροπούλου με τον σύζυγό της, Χανς! Η Ελένη δεν είχε το γνωστό κόκκινο του χαλκού στα μαλλιά της, τα οποία μού φάνηκαν πιο πυκνά από ποτέ: προφανώς είχαν ξεκουραστεί από τις αλλεπάλληλες βαφές. Αλλά δεν μιλήσαμε για… τρίχες! Παρά τα χρόνια της, με θυμήθηκε. Την ευχαρίστησα ακόμη μία φορά για όλα όσα μας είχε μεταδώσει και κυρίως για το δώρο της ατόφιας θεατρολογικής προσέγγισης! Δεν ξέχασα να της εκφράσω τον θυμό μου που τα θεατρολογικά τμήματα της Ελλάδας είναι γεμάτα φιλολόγους… Κούνησε το κεφάλι, και την άφησα ήσυχη να περιποιείται τον γερασμένο σύζυγό της… Πρέπει να πω ότι μου φάνηκε ανανεωμένη, γεμάτη φρεσκάδα! Χαρά στο κουράγιο της, σκέφτηκα, που παρακολουθεί ακόμα τα θεατρικά πράγματα εκ του σύνεγγυς!

Η παράσταση του «Οιδίποδα» του Γουίλσον άρχισε μ’ ένα προοίμιο, όπως συμβαίνει στην αρχαιοελληνική επική ποίηση. Υπογραμμίζω τη φράση «Οιδίπους του Γουίλσον», όχι μόνο επειδή αναγραφόταν έτσι στη μπροσούρα, αλλά επειδή ήταν ο κατά Γουίλσον Οιδίπους και όχι η πασίγνωστη τραγωδία του Σοφοκλή. Στο προοίμιο είδαμε τον Οιδίποδα να πορεύεται προς το κεντρικό σφαιρικό φως της σκηνικής πρόσοψης, η ένταση του οποίου αυξανόταν καθ’ όσον ο ήρωας -μ’ ένα καλάμι και μια ρίζα στα χέρια- το πλησίαζε ολοένα και περισσότερο. Ήταν το φως της γνώσης και άρα μια πορεία του Ανθρώπου προς τη Γνώση. Ο Οιδίπους είναι ο Άνθρωπος που θέλει να γνωρίζει!
Έχει σημασία ότι ο σκηνοθέτης τοποθέτησε το σκηνικό των δύο οθονών στη σκηνική πρόσοψη, ανάμεσα στα ερείπια με τις αρχαίες πέτρες. Εκεί που βρισκόταν η αρχαία σκηνή, στο ίδιο ακριβώς σημείο ήταν και η σύγχρονη της παράστασης, ένας δρόμος, ένα πέρασμα που οριοθετούνταν από δύο παράλληλες φωτεινές γραμμές: η Οδός Οιδίποδος! Εκεί πέρασαν, εκτέθηκαν, στήθηκαν, αναπαραστάθηκαν, στατικά ή κινούμενα, τα πρόσωπα και τα γεγονότα του μύθου.

Ένα μεγάλο μέρος της παράλληλης αφήγησης ανέλαβε η Λυδία Κονιόρδου, που μετά την πολιτική της λοξοδρόμηση βρήκε πάλι τον σωστό δρόμο, προς την ορχήστρα... Τώρα έμοιαζε περισσότερο με στατικό αρχαίο ραψωδό και Σίτε του θεάτρου Νο. Πράγματι, ο Γουίλσον έδειξε ότι γνωρίζει πολύ καλά την αρχαία ελληνική ποίηση και μάλιστα ανέδειξε με υποδειγματικό τρόπο το επικό στοιχείο, που είναι πλέον και θεμέλιο του δικού του θεάτρου. Έτσι η συνάντησή του με τον αρχαίο μας πολιτισμό πέτυχε. Αλλά μη νομίσει κάποιος ότι μας παρουσίασε καμιά αρχαιολογία! Απεναντίας, χρησιμοποίησε τα πάγια χαρακτηριστικά του πολυσύνθετου θεάτρου του για να μας δώσει μια σύγχρονη ανάγνωση του μύθου του Οιδίποδα. Οφείλω να πω ότι ο Γουίλσον χρησιμοποίησε το αρχαίο θέατρο με τρόπο άξιο προς μίμηση, μας σύστησε το θέατρό μας από την αρχή και ανέδειξε τις εκπληκτικές δυνατότητές του! Και να σκεφτεί κάποιος ότι αρκετοί απορούσαν: μα πώς θα λειτουργήσει η εικαστική δουλειά του στο αρχαίο θέατρο, όταν συνήθως προορίζεται για ιταλική σκηνή και άρα προβλέπει μια μετωπική σχέση με τους θεατές; Η απάντηση δόθηκε πιο πάνω.

Μεγάλο πλεονέκτημα της παράστασης ήταν και η ευσύνοπτη διάρκειά της! Μία ώρα και ένα τέταρτο! Καμία σχέση με τις πολύωρες όπερές του που δοκίμαζαν τα όρια των αντοχών τού θεατή. Σε γενικές γραμμές, ο Γουΐλσον χειρίστηκε τον μύθο του Οιδίποδα με τα θεατρικά και ευρύτερα καλλιτεχνικά του μέσα έτσι, ώστε απέδειξε πως είναι ίσως ο καταλληλότερος τρόπος προσέγγισης και ανάγνωσης των μύθων σε θεατρικές συνθήκες.

Από τις περίφημες σκηνές-ταμπλό βιβάν του επιλέγω να ξεχωρίσω αυτή με τις καρέκλες και τη μακρόσυρτη κατατονική τιράντα της Ιοκάστης-Άνγκελα Βίνκλερ. Ο χορός γέμισε τη σκηνή καρέκλες με τον συνήθη τελετουργικό, υπνωτιστικό τρόπο τού Γουίλσον, τοποθετώντας τις μετωπικά στο κοινό. Είχα την εντύπωση πως έβλεπα έναν καρκίνο να πολλαπλασιάζεται και να κάνει μετάσταση σε όλα τα σημεία της Οδού Οιδίποδος. Δεξιά, η Άνγκελα-Ιοκάστη, με μπλε φόρεμα, καθισμένη, εκφωνούσε έναν μεγάλο μονόλογο στα Γερμανικά με καταθλιπτικό ύφος! Όταν η σκηνή γέμισε καρέκλες, ο Οιδίπους τις σκόρπισε, τις διέλυσε, σε δύο φάσεις! Ήταν μια εκτόνωση που με άγγιξε βαθύτατα και μπορώ να πω πως ήταν από τις λίγες φορές που αντέδρασα όπως σε αθλητικό αγώνα. Τολμώ να πω ότι η σκηνή λειτούργησε καθαρτικά, ιδίως όταν ο Οιδίπους σήκωσε καρέκλα και απείλησε να χτυπήσει την Άνγκελα-Ιοκάστη! Ο Γουίλσον κατόρθωσε λοιπόν και αυτό: να επιστρέψει στο θέατρό μας την καθαρτική του λειτουργία, που εδώ και δεκαετίες αναζητούμε απελπισμένα στις παραστάσεις της Επιδαύρου! Το χειροκρότημα δεν είναι αρκετό για να τον ευχαριστήσουμε!
Τη διάλυση του τοπίου με τις καρέκλες ακολούθησε η είσοδος μεγάλων καφέ τσαλακωμένων χαρτιών πάνω στις σκόρπιες καρέκλες: με αυτά εισήλθαν κουκουλωμένα τα μέλη του Χορού! Η μνήμη έπαιξε κι εδώ ένα παιχνίδι συνειρμών για να μπορέσει να αποκωδικοποιήσει και να συσχετίσει. Μην είναι οι πλαγιές του Κιθαιρώνα χωρίς τους κάμπους; Έτσι όπως τα εναπόθεσαν, σκόρπια, με τίποτα δεν μπόρεσα να αποβάλω την εντύπωση μιας τεράστιας κομματιασμένης κουράδας στην Οδό Οιδίποδος που κι αυτή λειτούργησε στην κυριολεξία καθαρτικά, σα να είχε λήξει μια μεγάλη περίοδος θεατρικής δυσκοιλιότητας! Αμήν!

Με τον Μπομπ Γουίλσον 
στα παρασκήνια της Επιδαύρου.