Η Λήδα Πρωτοψάλτη σαν Μήδεια του Μποστ
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΘΕΜΑ στη "Μήδεια" του Μέντη Μποσταντζόγλου (Μποστ, 1918-1995), έργο που ανέβασε πρώτη φορά το Θέατρο Στοά του Θανάση Παπαγεωργίου και της Λήδας Πρωτοψάλτη το 1993, είναι η παιδεραστία! Ο πολυτάλαντος συγγραφέας καυτηριάζει και άλλα εθνικά μας ελαττώματα, όπως τη διαφθορά, τη φοροδιαφυγή, την αδιαφορία για τον πλησίον, ωστόσο το θέμα αυτό προτάσσεται, εφ' όσον είναι μία από τις κύριες αιτίες της παιδοκτονίας. Η Μήδεια αισθάνεται μεγάλη ντροπή που τα παιδιά της συνευρίσκονται ερωτικά με τον παιδεραστή Καλόγερο και την Καλόγρια επί χρήμασι, κι αυτό είναι κάτι που εξωθεί τα πράγματα στο μη περαιτέρω. Όταν βεβαιώνεται για τα ντροπιαστικά καμώματα των παιδιών μέσα από συζήτηση με τον Ιάσονα, θα πει με αποφασιστικότητα :
"Το ανακύψαν ζήτημα θα το τακτοποιήσω.
Δώσμου το ξίφος που κρατείς μέσα εις το θηκάρι
και πάω να πάρω τον μπαλτά που έχω στο κελλάρι."
Εκτός σκηνής -όπως στο αρχαιοελληνικό θέατρο- ματοκυλίζει τα παιδιά, αλλά από τον μπαλτά της δεν γλιτώνει ούτε η Καλόγρια! Ο Καλόγερος σώζεται, επειδή δεν διαμένει στον ίδιο οίκο, όπου φιλοξενείται η Καλόγρια Πόλυ! Ηθικολογεί λοιπόν ο Μποστ; Δεν είναι απλοϊκό να πούμε ότι ως γνήσιος μεταμοντέρνος το πράττει και αυτό, όμως η σφαγή των εκδιδόμενων παιδιών φλερτάρει περισσότερο με το Παράλογο! Το εκπληκτικό είναι ότι, περίπου 30 χρόνια μετά την πρώτη εκείνη παρουσίασή του από τη Στοά, το έργο παραμένει ζωντανά επίκαιρο, σαν να μην πέρασε ούτε μία ημέρα! Δεν είναι λοιπόν λάθος να εικάσουμε πως αυτός είναι και ο βασικός λόγος που το Εθνικό Θέατρο επέλεξε να το ανεβάσει φέτος, κι έτσι να δώσει τη δυνατότητα μιας συλλογικής ανάγνωσης προκειμένου να αναστοχαστούμε και να "ψαχτούμε" ως έθνος πάνω στα κακώς κείμενα που εξακολουθούν να ταλανίζουν τον τόπο!
Ίσως δεν είναι τυχαία συγκυρία ότι η πρεμιέρα της "Μήδειας" του Μποστ από το Εθνικό στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου είναι χρονικά κοντά στο τέλος της δίκης του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Θεάτρου Δ. Λιγνάδη, ο οποίος κατηγορείται για τον βιασμό τεσσάρων ανηλίκων και καταδικάζεται πρωτόδικα σε 12ετή κάθειρξη για τις δύο υποθέσεις βιασμού χωρίς το δικαστήριο να του αναγνωρίζει ελαφρυντικά! Του παρέχει όμως αναστολή έκτισης της ποινής μέχρι την εκδίκαση στο Εφετείο και τον αφήνει ελεύθερο με περιοριστικούς όρους. Μέχρι το Εφετείο λοιπόν ο καταδικασμένος Λιγνάδης είναι κατά τεκμήριο αθώος! Σε τι διαφέρει τότε η πρώτη δίκη από μία θεατρική παράσταση ή πρόβα; Πώς γίνεται ένας καταδικασμένος για βιασμούς ανηλίκων να ελευθερώνεται; Η ίδια η δικαιοσύνη -περισσότερο από σοφία, μας λένε νομικοί, και όχι από ανικανότητα- αμφισβητεί τον εαυτό της και προβλέπει την επανάληψη της δικαστικής διαδικασίας -όπως το θέατρο (σ.σ. συνεχίζω) μέσα από τη φθορά της επανάληψης αναζητεί το μικρό εκείνο άνοιγμα που οδηγεί στον Παράδεισο (Μπερνάρ Ντορτ)!
Οι αντιδράσεις από τον καλλιτεχνικό κόσμο, τον θεατρικό κυρίως, πολλές και ποικίλες! Το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, με τη συμπαράσταση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ηθοποιών, εκδίδει ανακοίνωση-διαμαρτυρία με την οποία ζητεί την άρση της αναστολής έκτισης της ποινής του Λιγνάδη και συνεπώς την επιστροφή του στη φυλακή μέχρι την εκδίκαση σε δεύτερο βαθμό. Το κείμενο της διαμαρτυρίας διαβάζει ηθοποιός συνήθως στο τέλος θεατρικής παράστασης, σε μια προσπάθεια αυτοκάθαρσης του θεάτρου.
Αντιδράσεις όμως έρχονται και από την πλευρά του θεατρόφιλου κοινού, που αναρτά πανό "ΒΙΑΣΤΗΣ ΕΙΝΑΙ" πριν από την έναρξη παραστάσεων και διαμαρτύρεται χωρίς να αντιλαμβάνεται -στην καλύτερη περίπτωση- ή αγνοώντας -στη χειρότερη- το τεκμήριο αθωότητας του κατηγορουμένου υπό το σχιζοειδές καθεστώς της πρωτόδικης καταδίκης! Ένοχος αλλά αθώος! -Σημειωτέον ότι μπορεί ο νόμος να δίνει το δικαίωμα σε ανήλικους άνω των 15 ετών να συναινούν σε σεξουαλικές πράξεις με ενήλικες, ωστόσο μεγάλο μέρος της κοινωνίας δείχνει τη διαφωνία του με αυτό το ηλικιακό όριο και ζητεί έμμεσα την αλλαγή του νόμου! Στη γείτονα Τουρκία, παραδείγματος χάρη, το όριο συναίνεσης είναι τα 18 έτη!
Στην εξίσωση προστίθενται φυσικά οι νομικοί που χαρακτηρίζουν τις προαναφερθείσες αντιδράσεις ως ωμή παρέμβαση στο έργο της δικαιοσύνης! Αλλά και αυτοί φαίνεται πως δεν αντιλαμβάνονται, ή αγνοούν υποτιμητικά, την πολιτική και κοινωνική διάσταση του θέματος, παρότι σε ανακοίνωσή τους αναγνωρίζουν ως δικαιολογημένα την ανησυχία και το ενδιαφέρον της κοινωνίας για την πολύκροτη υπόθεση, μάλιστα απαιτούν από το κοινό να πάψει να εκφράζει τη δυσαρέσκειά του και να περιμένει την τελεσίδικη απόφαση.
Σε μια δημοκρατική πολιτεία δεν έχεις το δικαίωμα να ζητείς από τους πολίτες να μην εκφράζουν οποιαδήποτε διαφωνία ή διαμαρτυρία τους απέναντι στους θεσμούς, στη δικαιοσύνη εν προκειμένω, η οποία, στη βάση της ευχέρειας που έχει από τον Κώδικα, απελευθερώνει έναν άνθρωπο που πρώτα έχει καταδικάσει και τιμωρήσει με 12ετή κάθειρξη χωρίς να του αναγνωρίσει ούτε ένα ελαφρυντικό! Μάλλον θα φταίνε οι ένορκοι που δεν γνωρίζουν! Κατ' ουσίαν, η απελευθέρωση του καταδικασμένου βιαστή ανηλίκων -όπως μας εξηγούν νομικοί- είναι απόφαση του δικαστηρίου και όχι επιβολή του νόμου! Συνεπώς μπορεί να συνιστά ευνοϊκή μεταχείριση...
Ας θεωρήσουμε λοιπόν πως η πρώτη δίκη ήταν "θεατρική" ως προς την καταδίκη, καθ' όλα πραγματική όμως ως προς την απελευθέρωση του καταδικασμένου! Κάποιες φωνές διαδίδουν ότι θα αθωωθεί στο Εφετείο (πώς το προεξοφλούν άραγε;) κι ότι θα βρεθούν εκτεθειμένοι όλοι όσοι τον καταδίκασαν στα θέατρα! Πρωτοφανές οι πολίτες να καταδικάζουν ακολουθώντας το παράδειγμα και την ...παράδοση οργανωμένων πολιτικών φορέων... Πρωτοφανές αυτό να συμβαίνει στο θέατρο της Επιδαύρου, όπου έλαβαν χώρα Εθνοσυνελεύσεις... Σπεύδω να πω ότι στο πρόσωπό του οι πολίτες καταδικάζουν πάνω από όλα τη βία, ενώ η δικαιοσύνη με επιστημονικά κριτήρια δεν αναγνωρίζει ελαφρυντικά στον καταδικασθέντα! Και η δίκη διεξήχθη σε απόλυτη ηρεμία, χωρίς λαϊκές παρεμβάσεις και διαμαρτυρίες!
Αλλά, αν οι απλοί πολίτες είναι αδαείς επειδή δεν αντιλαμβάνονται τη "σχιζοφρενική" αυτή κατάσταση, ας έχουμε υπόψη πως υπάρχουν και αρμόδιοι στην ίδια κατάσταση, όπως η εισαγγελέας η οποία, αφού μελέτησε τα πρακτικά της δίκης, ασκεί έφεση κατά της μίας από τις δύο αθωωτικές αποφάσεις του δικαστηρίου επειδή θεωρεί πως αποδείχτηκε ότι η πράξη έχει συντελεστεί! Έτσι ο Λιγνάδης θα δικαστεί εκ νέου για τρεις βιασμούς... Πόσες παραστάσεις λοιπόν ακόμα; Κι εδώ πού φτάσαμε, τίνος η τιμή να περισωθεί πρώτα;
