 |
| Η φωτογραφία του τούρκου προέδρου είναι από την παγκόσμια on line μετάδοση της μουσουλμανικής προσευχής στην Αγία Σοφία της 24ης Ιουλίου 2020. |
Η 24η ΙΟΥΛΙΟΥ 2020 είναι μια ιστορική μέρα! Μετά από
δεκαετίες, ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη λειτουργεί και πάλι ως
ισλαμικό τέμενος με την πρωτοβουλία του τούρκου προέδρου Ερντογάν. Τι είναι
χειρότερο; Η μετατροπή σε τζαμί ενός χριστιανικού ναού ή ενός μουσείου; Διότι η
Αγία Σοφία ήταν μουσείο! Ωστόσο, οι εν Ελλάδι εθνικιστές και θρησκόληπτοι
εκλαμβάνουν την ενέργεια αυτή ως εχθρική απέναντι στον χριστιανικό κόσμο, ενώ η
Τουρκία δεν ασκεί τίποτα άλλο από το κυριαρχικό της δικαίωμα («δικαίωμα του
ξίφους» στην τουρκική παράδοση) ν' αλλάξει τη χρήση του κτηρίου, οπωσδήποτε
θαυμαστού αρχιτεκτονήματος. Από το 1453, λοιπόν, με αμελητέα διαλείμματα, η
Αγία Σοφία είναι τζαμί! Κι είναι κάτι που έχει εγγραφεί μόνιμα στην τουρκική
συλλογική συνείδηση! Αυτή την υπενθύμιση θέλει να κάνει η Τουρκία στις 24
Ιουλίου, και είναι πραγματικά να απορεί κάποιος για την υπερβολική δυτική
αντίδραση και τις εκκωφαντικές πολιτικές κορώνες.
Τι κάνει η Ελλάδα την ίδια μέρα της μουσουλμανικής προσευχής
στην Αγία Σοφία; Ανεβάζει με το Εθνικό της θέατρο στο αρχαίο θέατρο της
Επιδαύρου τους «Πέρσες» του Αισχύλου, ένα πατριωτικό έργο, για να υπενθυμίσει
στην Ανατολή την ιστορική της αποτυχία να κάνει τη δική της
παγκοσμιοποίηση! Έχω την ισχυρή εντύπωση ότι το διάβημα αυτό, υπόδειγμα
στρατευμένης τέχνης, είναι μια απάντηση στην ενέργεια της Τουρκίας. Γι' αυτό
άλλωστε τοποθέτησαν στασίδια (στοιχείο ορθόδοξου χριστιανικού ναού) κατά μήκος
του ορίου της σκηνικής πρόσοψης. Σε αυτό ακριβώς το στοιχείο στέκεται εμμονικά
ο νους μου. Η Επίδαυρος, σκέφτομαι, δεν είναι ένα οποιοδήποτε θέατρο, και στην
αρχαιότητα, όταν οι 12 θεοί ήταν ολοζώντανοι (για κάποιους ζουν ακόμη), ήταν
ταυτόχρονα και χώρος ιερός. Χώρος ιερός είναι και σήμερα. Μήπως,
χρησιμοποιώντας στασίδια για να υποβάλεις την εικόνα ενός χριστιανικού ναού
όπου κάθονται οι υπέργηροι Πέρσες (νεότατοι Έλληνες ηθοποιοί στην παράσταση)
και άρα να παραπέμψεις κατά πάσα πιθανότητα στη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε
τζαμί την οποία θεωρείς βεβήλωση, διαπράττεις κι εσύ βεβήλωση; Μήπως πράττεις
το ίδιο με αυτό που θέλεις να καταγγείλεις; Ναι, και βέβαια δεν είναι
πραγματικά στασίδια, δεν είναι νατουραλισμός, δεν τα έχεις φέρει από την Αγία
Σοφία, αλλά δεν παύουν να φέρουν χριστιανικό φορτίο σε έναν πανάρχαιο ιερό
χώρο! Για οποιονδήποτε σκηνοθετικό λόγο κι αν τοποθετήθηκαν εκεί τα στασίδια,
είναι λοιπόν ένα «ιδιοφυές λάθος»! Ο σκηνικός χώρος έχει πάντοτε μια διττή
φύση, δεν απαλλάσσεται ποτέ από την υλικότητα και την πραγματικότητά του, το
αποδέχεται και η θεατρική σημειωτική. Δεν μπορείς, έτσι, να απαλλαγείς από την
κατηγορία ισχυριζόμενος ότι πρόκειται για θεατρικά στασίδια, για σκηνογραφικά
αντικείμενα και τίποτα άλλο! Βλέποντας λοιπόν εξ αρχής το λάθος και ακούγοντας
την πρώτη ατάκα από τα στόματα των Περσών τη στιγμή που κάθονται στα στασίδια
(«Θεέ μου»), αντιλαμβάνεσαι ότι δε θέλεις να δεις άλλο. Βοηθούν σε αυτό η
πανδημία που θερίζει τον κόσμο και σε αποτρέπει από το να πας θέατρο και το
γεγονός ότι η παράσταση δεν μεταδίδεται ζωντανά μέσω του Διαδικτύου για το εν
Ελλάδι κοινό (κατ' εξαίρεσιν, διότι το παγκόσμιο κοινό μπορεί και την
παρακολουθεί), παρ' ότι αυτό είναι που πληρώνει με φόρους την πραγματοποίηση
και τους συντελεστές της!
Εκείνη τη στιγμή δε θέλεις άλλο! Ανακαλούνται στη μνήμη σου
διάφορες περιπτώσεις βεβήλωσης του αρχαίου ελληνικού ιερού. Η Παναγία η
Αθηνιώτισσα μέσα στον Παρθενώνα, οι καταστροφές που προκάλεσαν χριστιανοί στα
γλυπτά του, η μετατροπή του θεάτρου της Αρχαίας Μεσσήνης σε νταμάρι και η
κονιορτοποίηση του κοίλου από τους πρώτους χριστιανούς εκεί για την παραγωγή
δομικής ύλης, οι κίονες από αρχαίους ναούς (ακόμα και των Δελφών) που
αφαιρέθηκαν και τοποθετήθηκαν στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας...
Πηγαίνοντας στην Επίδαυρο τα τελευταία είκοσι χρόνια, πολλές
φορές έχω αναρωτηθεί αν ο σύγχρονος πολιτισμός είναι μια προσβολή για το
μνημείο, αν η χρήση του καθ' εαυτή και εκμετάλλευση από εμάς είναι βεβήλωση.
Κάθομαι στις πέτρες -εκεί που καθόντουσαν οι πρόγονοί μας (αν όντως είμαστε
απόγονοί τους) χιλιάδες χρόνια πριν- και νιώθω πολύ παράξενα, προβληματίζομαι
αν πράττω σωστά. Γι' αυτό λοιπόν πηγαίνω στην Επίδαυρο με όση πολιτισμική και
ηθική ουδετερότητα θα μπορούσε κάποιος να έχει. Βλέπεις, οι πέτρες δεν μπορούν
να σηκωθούν μόνες τους και να μας διώξουν. Τα πιο συχνά ερωτήματα που θέτω
είναι: γιατί δε χρησιμοποιείται το θέατρο αυτό όπως το χρησιμοποιούσαν στην
αρχαιότητα και μας το θύμισε με απαράμιλλο τρόπο πέρυσι ένας σπουδαίος
Αμερικανός, ο Μπομπ Γουίλσον; Γιατί οι υποκριτές παίζουν στην ορχήστρα, που
είναι ο φυσικός χώρος του χορού; Γιατί δε σεβόμαστε τους δραματουργικούς και
αρχιτεκτονικούς κανόνες του Κλασσικού Ελληνικού Θεάτρου, όπως σέβονται οι
Άγγλοι το Ελισαβετιανό Θέατρο και τη σκηνή του;
Για να επανέλθω, τονίζω ότι σήμερα δεν είναι η εποχή του
Αισχύλου. Η Ελλάδα είναι μια αποικία χρέους, και μια χώρα που οφείλει όχι μία
αλλά δύο φορές το εθνικό προϊόν της και τρώει τα παιδιά της («τρώμε από τις
σάρκες μας» είχε πει ένας πολιτικός), μόνο θεατρικά μπορεί να υπενθυμίζει ότι
κάποτε, πριν από 2.500 χρόνια, ήταν κάτι! Σ' αυτό έχει κολλήσει, αυτό
επικαλείται και αυτό προσπαθεί να εξαργυρώσει, όπως οι εθνικιστές έχουν
κολλήσει στα περασμένα μεγαλεία του Βυζαντίου και θρηνούν ακόμα το 1453! Μήπως
αυτό ήθελε να μας πει το Εθνικό; Θα το μάθω όταν και αν αποφασίσω να δω το σύνολο της παράστασης, που μου απέστειλαν σε ψηφιακή μορφή από το εξωτερικό ξενιτεμένοι φίλοι! Ίσως, διότι τέτοιες μεταμοντέρνες κωδικοποιήσεις δεν σου επιτρέπουν να
βγάλεις εύκολα άκρη.
Αντιδράσαμε και θεατρικά λοιπόν στις τουρκικές ενέργειες, αλλά
η προσευχή του τουρκικού λαού στην Αγία Σοφία -την οποία είδε ο κόσμος on line
χωρίς εξαιρέσεις- δεν ήταν καθόλου θεατρική: τι ασέβεια να περιγράφεις την
προσευχή του άλλου με όρους όπως «σόου», «φιέστα» κ.λπ. Τόσο πολιτισμένος είσαι
κι εσύ!
Προς το παρόν, σας αφήνω ήσυχους στον θρήνο σας, είτε κλαίτε
για το 1453 είτε για το 2020! Και να θυμάστε πάντα αυτόν τον στίχο από τον Ευριπίδη: «εχθρούς τα δάκρυα δε νικούν»!
